Troubarés de pouèmos de Vermenouzo, Alan Broc, Louïs Debrons, Mèstre Prunac, Pèire Biron, Frederic Mistral, Albèrt Roux.
Abion de loups, belcop de loups, dien lou Cantau.
Un jiour, ouncle e nebout èrou souls à l’oustau.
A lo cuzino, jious lo chaminèiro larjo,
Count lou pian d’un garric am’ sa ramo aurio claus.
Co-èro l’ivèr : les dous cassaires se caufabou.
Un soulal alucat tenio lou fougairou,
E guéches, am’ lo rispo ou l’esclop, l’atisabou
tout en parla del temp passat, e li bufabou
Am’ lou canou de fèr que sèrv de bufadou.
Tout èro nèu deforo e lou vent freid bramabo :
Se n’èro pas jiamai vist un tô bèl moudòu.
Soul, Diéu sap tout lou bos qu’à l’oustau se cramabo !
E coumo sons quita, jiour e nuèt ivernabo,
les aures pau ou prou dien la nèu trescoundiòu.
Té, nebout, ço-faguè l’ouncle Farjo al grond-paire,
Cò’s amm' un temp atau qu’un ser ieu tière un loup,
Lou grond bregand s’èro counhat dinc uno sout
E me sanhabo aqui moun milhour ivernaire,
Quand, per bounur, lou puorc, qu’èro un fièr roundinaire,
Se bouto à giscla. Ieu davale amm' lou fuzilh ;
Lou loup arranco à courre enrufat, lou t’afuste,
N’avio pas que del ploumb, mès sabet qu’èi l’uèlh juste,
E sus tout un coustat, del còu dusco al mounilh,
li trauquère lo pèl, per mo fe, coumo un crilh.
Quau dèu s’en souveni, cò’i to maire, ma sorre.
Ieu m’es avis que cache inquèro lou gisclet… »
E l’ouncle sui landiers atisè lou souquet.
Tout vièlh qu’èro deja, l’ouncle, verd coumo un porre,
Abio lo bourro espesso inquèro sul cruquet.
Mès tout d’un cuop deforo : « A la souiro ! A la souiro ! »
Les dous omes cossé aun lou fuzilh al pounh,
E l’ouncle dien lou sèu abouco, al lioc de ploumb,
De troçs de fèr, de vièlhs boucis d’atiagadouiro :
« Anen, ço-dis, nous cau lo pèl d’aquelo louiro.
Vèi, Garric, caminen à lo posto » Garric,
Qu’èro lou noum de moun belet, davant Diéu saio !
Toutses dous, dien lo nèu endusco miejos-braios,
N’abiòu pas fat vint pas, que trobou lou labrit,
Un dei côs de l’oustau, muòrt al pè d’un garric.
L’aute, lou Souliman, un poulit cô de casso,
Sanhous e sansoulhat, gingoulabo de pòu,
E lou pièu enrufat, madourne, lo cuo basso,
E toujour : « A la souiro ! à la souiro ! » faziòu.
Alèro al cap d’un puèch qu’apelan del Cassouire,
Ticuom de tout bourrut passè als quatre pès ;
Dous omes bèls am' de fuzilhs veniòu darrié,
E l’un abio ticuom que li luzio sul couide.
« Cò’i lou gardo, fo l’ouncle : o sa placo de couire,
E l’aute, creze plô que cò’i Jion lou Bastard.
Agacho-lou plegat amount coumo uno carbo !
Am’ so bourro que semblo aquelo del singlar
E soun nas rebicat coumo un bèc de busard :
Ieu couneisse d’eici soun nas amai so barbo. »
« Esperat-nous ! cridè moun belet, esperat ! »
Les dous omes cossé fronc à fronc s’arrestèrou,
E l’ouncle e lou nebout traversèrou dous prats,
tout lou devés, e per la froumentau mountèrou ;
Mai bategabou dur quand sul puèch arribèrou.
Aco-èro be lou gardo en efet, Juon Marti,
Am’ l’aute lou Bastard, apelat Cap d’Estoupo
Per tau qu’abio les pièus quilhats coumo uno poupo.
Lou loup, l’abiòu blassat, e dempuèi lou mati
Lou pistabou del song : « Cau que saio pr’ati,
So-faguet lou Bastard ; es foutut, pot più courre.
Sai pas se l’èi toucat per l’esthino ou pel mourre,
Mès, sul cuop de fuzilh, o fat lou cap-bourdou.
L’esparsounabe ammé de lo bouno dragèio,
De bous prunèls de fèr, creze qu’es plô toucat.
Vezet, pèrd tout lou sang, lou bougre, èi dien l’idèio
Que minjarò pas più d’arets ni d’anoucats ».
L’ouncle agacho lou sang, e dis : « L’as pas mancat ;
Mès, vezes be, l’efont, un loup, acò’i pinhastre ;
Ieu n’èi vist un, un cuop, es vertat qu’èro bèl,
Qu’estranglè cuop su cuop sièi fedos d’un troupèl,
Amai cujè inquèro après mingia lou pastre,
E qu’èro un loup qu’avio tres balos dien lo pèl. »
Les cassaires, sons brut, s’atintou su lo pisto.
De temps en temps troubabou ’n gaulhassou de song.
L’ouncle rizounejabo e dizio : « N’es pas lonh,
E tenet, les efonts, chut ! s’abet bouno visto,
Lou poudet veire aval estendut de soun long. »
Qu’èro be guel. Al ras d’un troç de bouscalhado,
Dinc uno vièlho agau lou loup s’èro counhat,
E sul blonc de lo nèu, aqui duro e gelado,
L’on vezio negreja so pèl eibourrissado :
Cò se passabo al cap del bosc d’en Cavanhac.
Lou Bastard drech al loup camino ple de foufo,
Sons pensa que poudio se fa mingia tout crieu,
Sons fa cas del belet que cridabo : « Atencieu !
Un loup se culis pas, Jion, coumo una majoufo :
Aqueste semblo muort, mès quau sap s’es pas vieu ? »
E tout d’un cop lou gardo e l’ouncle e moun grond-paire,
Te vaun veire lou loup s’enaire coumo un fòu,
Darca sul Cap d’Estoupo e l’atrapa pel còu.
Sons l’ouncle Farjo, eici, lou malirous cassaire,
Gafat e desastrat, èro perdut, pecaire !
Mès l’ouncle, amm aquel uèlh qu’abio d’un blu d’acier,
Freid e vieu tout al cuop, - un uèlh qu’es de familho –
Veguet e coumprenguet cossé tout lou dangier.
Afusto à trento pas lou loup, drech à l’aurilho,
E sul cors del cassaire afrabat, lou desquilho.
Lou Bastard, tout variat, se lèvo : « Endount ? Quau sèt ? »
So-dis, mès la calour torno à so caro pallo ;
Atrapo lou loup e lou cargo su l’espallo :
Lou mourre, per davant, li toucabo les pès
E la cuo li pendio suls turmèls, per darrié.
Cò’s eici qu’arribè nosto vièlho Annesoto,
La pastouresso, sons counoulho al bavarèl,
Despenchinado e que venio, troto que troto.
« Ah ! Garric, l’avet tiat, ço-dis, e be, tô mièl !
Car lou bougre o sanhat noste aret lou pus bèl.
De lou veire atau muort, cò me remplis de joio.
Venio, -zo creiriat pas – de gita pel Prat-Nalt,
Que darco la mitat de moun troupèl d’un salt,
E m’estranglo l’aret d’un soul cuòp de caissau.
Ieu li toumbe dissus, Garric, amm lo counoulho,
Mai, per mo fe, n’en fau dous boucis pel coupet.
Ah ! vous sariat carrat, vous, de li tira un pet ! –
L’apelabe voulur, tregiaire, traulho-estoulhos !
Mès guel, à plenos dents, tenio toujour moun oulho.
A pouder de tusta, de crida, çaquelai
Lou faguère fugi ; partiguet à lo posto.
Les loups, quaucun m’o dit que lour manco uno costo ;
Se podou pas flagi : cò’s plô fat, d’acò rai,
Car sons acò belèu, m’ourio virado en lai. »
So que vous dize aqui n’es foutre pas un conte :
L’Annesou demourabo alèro à cò de Conthe,
E mai d’un s’en souvé que me dirò pas noun :
Touto soulo tenguet al loup, noum de noum !
E per uno pastouro, acò’i crane acò’i gionte.
Aquel loup rapourtet de la viando à moudòus,
Car faguet, pensat be, lou tour de lo coumuno,
E per uno pascado acò n’en fouguet uno !
Cauguet uno carrugo amm un parelh de biòus
Per pourta jusco al bourg d’Itrac toutses les iòus.
Dinc lou cèu picalhat de luzentos estièlos,
Clar, e plô balajat de nibouls ou rantièlos,
La luno, bourriòu d’or, esclairo lou païs,
Pels boscs lou roussinhòu gisclo sa cascalhado,
Lou mèrle, delai lonh, respound d’uno estuflado.
Dinc un sanhas la graulho engrano soun rau-rau,
D’un pargue retrounis la bramado d’un brau.
Pels prats les saltaboucs s’estiròssou dinc l’èrbo
Ound lúcio çai e lai l’argent de quauco sèrvo,
Una forço de fé, de bestiau e de mèu,
Amm aquelo de flours, s’espandis pel courtièu.
Lou caumàssi del jour à la fresco fo plaço,
Uno ratopenado en l’èr foulejo, passo,
E lou mounde rendut de trabalh vo rounca
Jusc’à que lou souguelh sul puèt torne darca.
Louïs Debrons
(majourau del Felibrige)
(e tournat pareisse dinc un numerot dis annados nounanto)
Las rantièlos : dans le texte : les toiles d'araignée.
Lou bourriòu : la galette de blé noir
Giscla : crier
Un sanhas : un marécage
La graulho : la grenouille
Les saltoboucs : qui saute les boucs, les sauterelles
La sèrvo : le réservoir dans un pré
Una forço : dans le texte : un parfum
Lou caumàssi : la chaleur pesante
La ratopenado : la chauve-souris
A MOUS
LECTOUS
De parlà ben patoés n’es pa causa facila,
Ioi lou parlan pa-pus couma dau tenp passat;
Aquel poulit lengatge a pres lou toun de vila,
Per trop se rafinà s’es tout despatoesat.
Retrouvaien pa-pus sa lenga maternella,
Se das morts d’ancien tenp ne revenié quaucun;
Trouvaien que de mèscla en plaça de touzella,
Tan ioi aquel parlà n’és qué de reglanun.
E bé, d’aquela grana ai fach un bon triatge;
La touzella ai cauzit dau mihou qu’ai pougut,
E se din lou peïs agrada moun ouvratge,
N’aurai pas de regret, ni mai mancat l’embut.
Lectous, aqui veirés mai d’un sujet cetòdi, (= cetòri,
de Ceto)
De sujets que jamay à degus lou recit,
Couma dis lou Nimoés, n’es pa vengut en òdi,
Mès qu’an sajut charmà mème de gents d’esprit.
Ié trouvarés aussi de gai, de patetica,
E de sentimental, e de religious;
Ié veirés qué ma musa en badinant critica
E fournis à chacun de pièças à soun goust.
Mès ié trouvarés pas de causas desounèstas,
Ni res que sus quaucun attire lou mespris.
S’aquel travalh plai pas a de certènas tèstas,
M’en counsole en diguent à mous pichots escrichs:
" Anas, paures enfants de moun feble genìa,
Vous ai dounat lou largue à la fin de mous jours;
Per vautres fossa curs mostrou de simpatìa,
Anavoun enjendrà dé rires e de plours."
publicat à Mountpelier en 1861
Introuducciou de « Las fougassasde Mèstre Prunac »
Ж
En parla de La Gazèla d'Anglard, al sud de Sant-Flour, Pèire Biron nous parlo de las doulours :
DOULOURS
Vous dirio be chicom, mès sabe
pas trop coumo,
Pode ris derraba de moun paure cirvèr.
Lou temp dèu faire acò, mai belèu cò’i ma ploumo,
Ou la biso que boufo en proumenant l’ivèr.
Oh l’ivèr ! parlan n’in, per ieu cò’s una pèsto.
Coumo pei malirous que n’aun pas cap de fioc,
E que plorou pendent que d’artes fazou fèsto,
Car la fraternitat se trobo pas enliò.
Acò vaurio be mai que sassion toutes fraires,
Cò sario be pus brave e pus avantajous,
Mès, tirat, veiren pas inquèro li lauraires
Embrassats pei moussus, lur fazan trop desgoust.
Li rudes païsôs que lou souïr rabino,
Li bourgés bien ploumats e li trassos d’oubriers,
San de mèmo matièro, aven mèmo ourigino
E lou jour que mouren san be toutes pariers.
Perdaqué se coufla coumo n’i o tont que fazou
Puesque la mort nous vilho en tout lioc en tout temp.
Li jueines e lei vièlhs, riches, paures s’en vasou,
E mai d’un cop darrié leissou de marcountents.
Vous riguessiat jamai de la vuevo que plouro
Ni del paire que z’o perdut soun efantou,
Car pus lèu qu’hou crezet, belèu sounarò l’ouro
Que la doulour prendrò plaço à voste chantou.
Lou bounur ! cò’s un fum lóugier que l’auro emporto,
L’on o bèl lou sarra, tout de memo s’en vai,
Cronto lou sort ourrible aquel que se ravolto
Perd sa peno e soun temp e n’avanço pas mai.
Èstre insensible à tout, cò’i pas bien de boun faire,
Mès per tout l’on dèu prene una rasouluciou,
Li chagris trop cruzèls fariou mouri, pecaire,
Aquel que s’abandouno à la desoulaciou.
Lei larmos que la terro en secret z’o biougudos
Sigur fariou vira la molo d’un mougui !
Car la doulour fai mar, mai que sàssio escoundudo,
Rend lou cor triste e frid coumo un jour sèns sougui.
Pèire Biron
Escrit en ginié de 1920,
publicat dien l’Armanac d’Auvernho de 1931.
Lou Mèstre d'Obro Alan Broc publiquè un article soubre Biron "Norib" dien Marsyas.
http://marsyas2.blogspot.com/2009/11/peire-biron-un-grand-cantalou-1861-1941.html
(Lou titoul "Un grand Cantalou" es de Sèrgi Goudard que sabio pas que se dis "Cantalien" e que "Cantalou" es un pauc insultant, coumo "parigot" per "parisien")
Ж
Frederic Mistral, prèmi Nobel de letraduro en 1904 per soun obro touto en prouvençau, o pas besou que lou presintessan. Vaqui tres boucis de pouèmos soubre la fèsto de Pascho :
Car vesié bèn qu’èro soun Criste,
Aquéu que de la toumbo aussant lou cubrecèu,
A si coumpagno à si cresèire,
Èro tourna se faire vèire,
E pièi leissant li clau à Pèire,
S’èro coumo un eigloun enaura dins lou cèu. (= coumo un aglou)
Ah ! lou plagnien dins la Judèio,
Lou bèu fustié de Galilèio ;
Lou fustié di péu blound qu’amansissié li cor
Emé lou mèu di parabolo,
E qu’à bèl èime sus li colo
Li nourrissié ’mé de candolo,
E toucavo si ladre e revenié si mort.
0+0+0
Nèu dóu Liban, nèu eternalo
Ounte l’idèio divinalo
S’èro dicho toustèms de traire soun belu,
Nèu cando e blèujo, nèu blanqueto
Qu’entre senti la belugueto
Iluminè d’amour la terro e lou cèu blu,
Nèu mai courouso que lis ièli
Que l’ange, nous dis l’Evangèli,
De la part dóu Segnour t’aduguè lou salut !
Touto la chourmo di vendèire
Que de soun Tèmple sant lou Mèstre avié cassa :
Quau poudra teni la pauriho,
Se murmurèron à l’auriho,
Se dins Sïoun e Samarìo,
Lou lume de la Crous n’ei pas lèu amoussa ?
Alor li ràbi s’encagnèron
E li martire temounièron ;
Alor l’un, coume Estève, èro aqueira tout viéu, (= èro acairat)
Jaque espiravo per l’espaso,
D’autre, engrana souto uno graso ;
Mai sout lou ferre o dins la braso,
Tout cridavo en mourènt : O, Jèsu’s Fiéu de Diéu.
Sian lis Enfant dòu Gard, nous fai gau d'hou redire
Sian dou poulit endré qu’a fa speli lou rire,
E douna lou grand van i cansoun, i bon mot.
Sian de l’endré qu’a vis naisse lou bon Bigot.
Sian de la Font de Nime e de la Tourremagno.
Nostre païs es bèu ! Es un mas de coucagno !
Vivo, la frigouleto !
Vivo la garrigueto !
Vivo soun sourel d’or
Que pertout jisclo fort.
E li bèu castagnié di Ceveno poulido !
La cebeto de Vès, l’aiet, l’aigo-boulido,
Eis amenlié que fan de flous e d’amenloun
E lou poulit valat bateja lou Gardoun.
Vivo la frigouleto ! etc, etc.
Que fasèn trop de brut e trop de ramanage,
Ié diren sans façoun, ié diren sans retard,
Sian de la Tourremagno, sian lis Enfant dòu Gard.
Cantan e sian countènt, nostro cansoun a d’alo,
Es nascudo òu sourel dòu païs di cigalo...
Vivo la frigouleto !
Vivo la garrigueto !
Vivo soun sourel d’or
Que pertout jisclo fort.