La Cabreta nòt 191, de mai de 2007, pagino 11
Un fantasme be franchimand, e ben espanhòu també, es una lengo unico dinc toùti si detalhs, fantasme, car impoussible de realisa. Sufis d’óugi lou franchimand de Lillo, lou de Brèst, lou de Paris, lou de Lïoun, lou del Berry… sèns parla del francés parlat per lei minouritats naciounalos coumo nàutri lis omes d’Oc ou li Basques e li Corses…
Moun esperienço d’abouro dez ons al Felibrige es que la varietat lenguistico entravo jis l’entre-coumprensiou, entre quites gents noun-infourmats dis autros variantos dialectalos. Sufis de plô couneisse soun parla loucau per entendre aigidomen lis àutri ; bessai pas cado mot, mas almen cado fraso.
Dichan-hou claromen, lou fantasme plô franchimand d’un "occitan" monouforme es un fantasme naciounalisto à la franchimando.
Una talo formo unico sario pas necessàrio (amai inquèro !) que dién l’encastre d’uno Oucitànio independento e plô centralisado. Acò’i pas moun fantasme.
Toutos las persounos que se sou ensajados à la letraduro, qu’acò sàio Teulat, iéu, e tont d’àutri, nous san atrachats que pel moument i o pas de formo « d’Occitan fédéral » que pougo douna toutos lis espléchios necessàrios à l’espressiou literàrio, qu’es dounc fatalomen dialectalo.
En fait, aquelo formo federalo pantaiado ourio pas de razou d’èsse que dién lou lengatge administratieu al sens larje, per d’anoùncios coumo : « Vous pregan de leissa li cabas doubèrts quand passat à la caisso per nous ajuda de iuta countro la fraudo ».
En aquel quite cas, e despuèi l’ourigino, nousto lengo o de variantos irreductiblos : ca/cha e al/au, èl/èu ; e à moun vejaire la varietat dis articles, que gèino pas li quites debutants.
Quand avio quinge ons, ple de bouno voulountat, acceptavi de parla « le languedocien référenciel » (toujour noun-definit çaquedelai. Acò’s una causo que m’espanto, que li tenents li mai fervourous de l’unicitat lenguistico, ajou pas pougut, en mai de cinquanto ons ! coungreia una « nòrma » preciso), e persounalomen, acceptario forço plô coumo lengo literàrio e administrativo touto formo d’Oc, mai que sàio autentico, e pas una semoulo sintetico catalanisado coumo l’occitan. Saquedelai accepti forço plô councrètomen coumo lengo coumuno lou prouvençau mistralenc, mentre que sèi tout-parier Auvernhat.
L’empego es que lou poble dinc soun ensem o pas aquelo ideolougìo de l’unicitat, et qu’en parlant « lengadocian referencial » ou prouvençau mistralenc, pèrdi touto poussibilitat d’acciou de manté e de proumouciou en Auvernho, qu’es pamen, perdounat-me, lou territòri d’Oc que m’interesso d’en primier.
Dounc nous chau tourna coumo noùstis aujòus à quaucos variantos irreductiblos qu’èi mençounados çai-abons.
En deforo del sud-ouèst, lou mounde n’aun coustiumo. Amai sounou « Niçard » dinc lis Aups Marins dous dialectes plô diferents : lou Niçard de Niço, qu’es de prouvençau ammé quaucos especificitats, e lou Gavot que coumenço à sièi kiloumètres de Niço. Un dirò :
« càntoun en caminan dinc li caussida » quand l’aute dirò « chàntoun en chaminan dinc lei chaussiés ».
La famouso isouglosso ca/cha es pas estanco. Anat averiga din lei Cevenos.
Dién la pratico, en deforo d’internet, escrivi dién de revistos loucalos ounde vézi pas l’interés d’escriure par eisemple « lou soulelh » quand m’adreissi à de gents que dizou toùti /lou shouïl, lou shougui, ou lou shouguic’h/ En aquel cas prefèri escriéure « lou souguilh ».
Una grafìo « soulelh » sario una traducciou, pas una transcripciou.
Mas una formo escrito, amai parlado de lengo d’Oc, reducho à-n-aquessos quaucos variantos se pot counsidera.
(lis autros variantos sou pas trop interessantos à nouta : per eximple pensi qu’avan interés à escriéure toùti « demoura », lou quite mounde coumo iéu que dizou « dimoura » ou li de l’Aude, que dizou « damoura »)
Acò’s amai una tendencio di gents qu’escrivou. Per eximple en Auvernho, escriven e counjugan toùti per escrit l’imperfait del vèrbe « èsse » d’aquel biais :
« èri, ères, èro, eran, erat, èrou »
Acò’i la counjugasou di troubadours, e cò’s la que nous aturo lou mai di prouvençaus.
Pamen dién la vido vidanto utilisan tout eitant una counjugasou mai dialectalo :
« èri, saiés, èro, saion, saiat, saiou ».
Quand i o necessitat d’unitat pan-dialectalo, lis adaptacious tout lou mounde lei fo naturalomen. (à la soulo excepciou di Setimanians que se crezou sourtits de la cuèisso de Jòus)
Alan Brocq