per Alan Broc
Li disciples del gestapisto Louis Alibert s'acapriçou à dire Lhèida per la vilo catalano d'Esponho que se souno Lérida en espanhòu e Lerida en francés.
Dizou Lhèida mas dizou pas London, ni München, ni Maskva, ni Roma.
Perqué ?
Aun duoi marridos razous d'hou faire :
- crezou que la lengo es inquèro en fourmaciou e se chautou pas del Poble d'oc.
- patissou un troupisme espanhoulisto delirant.
Lou mai irritant ammé la Glèisio d'Occitanolougìo, après soun racisme countro "les populations du Massif Central racialement contaminées" (L. Alibert) qu'emplégou de "fòrmas aberrantas" (D. Sumien), acò'i lou fait que li gestapoccitans volou pas vèire que nousto lengo d'oc existo despuèi un milenàri e miech.
Lour pouden counceda que la lengo de d'uèi es plô diferento de la lengo del sègle VIII. La quito lengo del sègle XIII san pas noumbrous à l'entendre, mas à parti del sègle XIV acò'i quasimen lou parla del Puèi e à parti del sègle Sege acò'i nousto lengo majouritàrio que gardo en doublet quaucos formos medievalos à coustat de la formo actualo : "foussou/fouguèssou, dic/dizi".
Dounc, pel mai espelucaire di coupo-antenous la lengo d'oc o pas boulegat brizo despuèi près de miech-milenàri. Es dounco pas mai en fourmaciou. Es fixado.
LOU ROLLE DEL LENGUISTO
A parti d'aqui lou rolle del lenguisto es mai que jamai de vèire ço que dis lou Poble. Un lenguisto es pas un "nourmatour", "nourmalisaire" afrabaire à la tusto-busto.
Admeti que dinc una lengo noun-ouficialo de boucis de la lengo douminanto pouguèssou dintra, amai de defourmacious per inhourenço coumo demòs que s'espandis malirousomen en Rouèrgue à la plaço de demô siguromen per de meissonts remembres de courts "d'occitan" fats per de neo-parlaires que te boutou d'èssos pertout.
Amm' acò, quand i o un doutte, que fo lou lenguisto ? vèi dien li tèstes, e abons tout dien li tèstes poupulàris, coumo se dizio aperabons per sabér se la formo de uèi es nouvèlo ou pas.
Lerida
De sigur, en Auvernho e en Prouvenço avion pas trop de razous de parla de Lerida, mas avan una chansou del Païs de Fouish que se souno justomen Al païs de Lerida :
Al païs de Lerida
Al païs de Lerida
Un i pèrd e l'autre i ganho,
Hòu chivalier.
Nautre' i aven plâ perdut,
Avèn perdut nostro damo,
Hòu chivalier.
Ount' aniren la cerca
Soubre toutos las mountanhos, Hòu...
Èi courrut la nèit, lou jour
Sèns trouba castèl ni granjo.....
Aquelo chansou es almen del Sègle Dez-o-sèt. Dounc Lerida es la formo d'oc coumo Loundres es la formo d'oc, e bessai qu'un jour acò sarò Loundro.
Remarquessan dinc una charradisso que lou Lérida espanhòu accentuat soubre la primièro e nouste Lerida que quicho soubre la darrièro se semblou prou. Fetivomen dien la founetico sintaxico li dous se semblou bravomen dicistont que dinc un "proparouxitoun" coumo Lérida i o un accent segoundàri soubre la finalo.
Lis occitans dien lour "grafia" escrivou quouro Leridà, que sario courrècte, quouro Leridan qu'es un barbarisme coumo òc-ben.
LOU RAZOUNOMEN GESTAPOCCITAN
Lou poble parlo "patuès". O besou del engèni d'Alibert per "restaura" la lengo. Après Alibert cado militant de la Glèisio d'Occitanolougìo se crèi un nouvèl Poumpèu Fabro sounat à coudifica la lengo d'oc coumo aquel d'aqui coudifiquè lou catalô (ammé quaucos asenados çaquedelai à moun vejaire).
De sigur aquelo lengo artificialo assumado ammé sa "grafia" e si counjugasous espanhoulistos es en fourmaciou permanento e l'IEO apound ou anulo de reformos graficos cado quinge jours, en anant lou mai souvent del marrit al pieje.
Vau resuma. Lou razounomen gestapoccitan se fai en tres temps :
- la "bona lenga" o disparegut. N'en chau farga uno auto.
- lou catalô es "lengo sòrre" de la nostro.
- dounc la formo catalano es "blosa".
LOU CATALÔ LENGO SORRE ?
Admeti qu'un Narbounés ou un abitant de Leucato trobe lou catalô del Roussilhou plô vezi de soun parla, acò'i sigur.
Mas del mème biais un Prouvençau de Mentoun es impressiounat per lei semblanço entre soun parla e lou parla ligour.
Per un Auvirnhat coumo iéu ço que m'impressiouno, acò'i lei semblanço entre moun parla e lou reto-roumanche.
Eici li neo-parlaires sou enganats per la "grafia" espanhoulisto e aun puèi lou desplazi de vèire qu'entendou pas lou catalô de Barcilouno quand es parlat amai se lou legissou prou be.
Atau la grafìo occitano la calor es enganarèlo. Leisso crèire uno adequaciou quage perfèito ammé lou catalô el calor; mas la calor se prounoùncio /la kalou/ à Narbouno e /ël këlô/ à Barcilouno. De quatre founèmos n'i o pas que dous de coumus.
Se passan al prouvençau la calour amm' R prounounciat avan pas più que dous founèmos de cinq en coumu ammé lou catalô : quaranto per cent.
Se passan à moun parla del païs de Salèr, que dis la chalour avan un soul founèmo de cinq qu'es coumu : vint per cent.
En escàmbi avan cent per cent de coumu ammé lou roumanche la chalur coumo avan cent per cent ammé lou roumanche la mountogna quand dizan la mountonho. dicistont que la finalo feminino atono es fluctuanto dien las duoi lengos.
Se passan al parla vezi de Mouriat que dis la chagour avan pas più ris de coumu ammé lou catalô qu'entendou pas lou mot, ni tampauc lou mot louzerot la chagou que pourrio èsse mai pròchi se fazio pas coumo diminutiéu "uno bono chagouneto".
Gausi pas mençouna lou lemouzi de la Nalto Vieno e pieje inquèro lou de la Crouso, que faun uno transiciou vels parlas franchimands.
L'ETIMOULOUGÌO
Dinc un aute article retrazion à Taupiac de voulér impausa la camèro en lioc de la camera. Hou fazion al noum de la lengo vivo, mas almen sa recoustituciou artificialo èro counformo à l'etimoulougìo, soulomen que lou mot camera ve de l'italiô e pas dirèctomen del lati.
A l'epoco roumono diziou Ilerda, dounco la formo d'oc sario estado Ilèrdo se la vilo avio agut l'impourtanço de Barcilouno d'Esponho, Loundres, Mòscou, ou almen la d'Ambès e Mielan, per prendre dous exemples de bastidos que prenguèrou lour noum d'Anvers e Milan coumo se dis d'uèi per lei vilos d'ourigino.
(A moun vejaire lou i lati sario demourat en lengo d'oc, hou demostri pas per èsse pas trop digressiéu soubre un pounch segoundàri.)
A parti d'aqui l'espanhòu o fat Lérida en apoundent un i après l'èro coumo se fo prou souvent dien li parlas latis e esclavous. Lou catalô faguè Lleida.
Al noum de la "lenga blosa" li gestapoccitans volou "purifica" e per inhourenço crezou que lou catalô sario "d'occitan blos", mas lou paralelisme entre lou catalô e la lengo d'oc es un fantasme.
Se prendet lou trin de la mountonho per ana à Barcilouno d'Esponho passarés per Ripoll, Puigcerdà, Sabadell - avan un Sabadèl dien lou Carci - e un vilatge qu'eimi plô que se souno en catalô Sant Quirze de Besora e en espanhòu San Quìrico.
L'equivalent en lengo d'oc es Sant Cirgue en generau - toujour en Auvernho - (ammé la formo vièlho Sant Cirgues, reliquat de la declinasou medievalo dien li noums de vilatges) e en Carci també lei formos Sant Cirq e Sant Cirice.
Vezen dounc que la couneissenço de la formo catalano pot pas remplaça la couneissenço de l'etimouougìo latino.
Amai inquèro parli di noums de liocs, dien li mots coumus acò's inquèro pieje ! Un jouve autour "occitan" parlavo d'una scèno amm' una bagasso. A un moument escriéu : "Tornet sortir sa targeta". Iéu coumprenguèri que lou drolle tournè sourti soun viech; acò jountavo ammé la seguido. Acò fouguè Marc Lagaly que m'ensenhè per astre quauques mes après que la targeta venio de l'espanhòu en passant pel catalô e que voulio dire "tournè sourti sa cartèlo bancàrio".
COUNCLUSIOU
Chau sègre lou poble, que nous damondo pas nouste vejaire.
Lou givoudanés Jousèp Tichit hou diguè ben abons que nasquèsse, n'avan ja parla à la debuto del blog :
http://mistralenc.over-blog.com/article-uno-citaciou-de-joseph-tichit-64019990.html
un oustau de Sant-Cirgues Malbèrt, en Nalto-Óuvernho
La glèisio de Sant-Cirgues en Mountonhos (07)